In de gotische kathedraal van Como, onder het zeventiende-eeuwse orgel van het linker transept, is een werk van extreme historische en artistieke waarde bewaard gebleven in een reliekschrijn van 1993: de Gonfalone di Sant’Abbondio. Het vaandel werd elke 2 april in processie gedragen voor het feest van de patroonheilige dat door kanunnik Quintilio Lucini Passalacqua in 1620 werd beschreven, en, als de bronnen in eerste instantie zwijgen over dit werk vanwege de oude verdeling van “Grote Kunst” en “Kleine Kunst”, hebben de hedendaagse studies van Alberto Rovi en Marialuisa Rizzini nieuw leven ingeblazen in de uitdiepingen. Dit artefact, als het aan de ene kant de heilige toont in een hiëratische pose ondergedompeld in een “abstracte” bloemrijke weide, omringd door de zes belangrijkste scènes van zijn leven waarin de verscheidenheid van modellering en kleur, illusionisme en dynamiek werken opnemen zoals de val van de rebellenengelen van 1608 in de Pinacoteca Civica van Como of Kaïn doodt Abel van 1609-1610 voor de sacristie van de Herenhuisvesting van dezelfde stad; Aan de andere kant zien we de vlucht van twee grote engelen die de Monstrans aanbidden, geflankeerd door eucharistische thema’s en de voorstelling van de reddende krachten van de Kerk, juist om het gezelschap van de kathedraal te vieren dat het vaandel vroeg.
In gebruik genomen op 14 juni 1608 door de kanunnik van de Duomo Q. Lucini Passalacqua (1576-1627) en de vertegenwoordigers van de Compagnia del Santissimo Sacramento, Giovan Battista Borsieri en Giovan Pietro Odescalchi, aan de schilder Pier Francesco Mazzucchelli bekend als Morazzone (1573-1626), werd het werk gemaakt en geleverd binnen twee jaar op 15 juni 1610. Het kan dus worden beschouwd als een harmonieus concert van schilderen en borduren, een product van hoge technische kwaliteit. Kijkend naar de documenten van het Historisch Archief van het Bisdom Como in het Centro Studi Nicolò Rusca in Como, vriendelijk ter beschikking gesteld door Don Andrea Straffi, was het mogelijk om de twee opgevouwen bladen van het contract voor de opdracht van het vaandel te raadplegen, ondertekend en gedateerd door de kunstenaar en volledig gerapporteerd in een artikel van F. Fossati van 30 augustus 1891 in de Corriere della Domenica, en de verslagen van de rekeningen uitgaven van de historische Compagnie. Dit alles in verband met de studies van de borduurexpert Marialuisa Rizzini wordt geconcludeerd dat het artefact werd gemaakt door Morazzone voor een totaal van 720 keizerlijke lire, waarvan 360 lire werd voorgeschoten door G. B. Borsieri, en zijn atelier samengesteld uit de jonge schilder Chiliano, Giovan Battista Stella en Carerano die de meester hielpen met de afdruk van het doek en de inkleuring van de taferelen, de engelen en het fries, tegen een kleine vergoeding van 37 lire, 5,19 lire en 17,9 lire. In tegenstelling tot de oude banieren van de schilderkunst alleen, hadden de opdrachtgevers de olieverfschilderijen op doek van Morazzone gecombineerd met het borduurwerk van de Milanese Giovan Battista Borella en zijn atelier voor de lijst, voor de verschillende decoraties en voor de kleding, zodat ze 788.4.3 lire kregen voor de kant van de beschermheilige van Como en 580 lire voor die met de twee engelen die de Ostensorio vasthielden. Een werk van grote precisie voor de details, en aandacht voor de fijnheid van de gouden en zilveren zijdedraden die rechtstreeks uit Milaan worden geïmporteerd; een techniek die die die van het wandtapijt simuleert, maar heel anders is omdat de onderwerpen eerst licht en donker werden gemaakt op een in zilver gelamineerde zijden stof en vervolgens werden geborduurd met de filza-steek, plat of gelegd en de canutiglia-steek, beter bekend als “vermiljoen”. Een werk dat met een eigen garderobe een waarde had van 6552,15. 3 lire in een stad waar kunst en cultuur tot bloei konden komen dankzij het bisdom en bisschop Filippo Archinti (1595-1621), evenals de adellijke families die vernieuwende werken van grote kwalitatieve en culturele waarde bestelden bij de beste kunstenaars van die tijd, zoals Cerano, Camillo en Giulio Cesare Procaccini en de Morazzone, hoewel het klimaat van de zware Spaanse overheersing van gouverneur Don Pedro Enriquez (1525-1610) onderdrukkend was voor een bevolking die al moest vechten tegen hongersnood, plagen en overstromen van het meer en de Cosia rivier. Enkele voorbeelden die nog steeds te bewonderen zijn: de vier grote wandtapijten met het thema van de eucharistieviering die in het hoofdbeuk van de kathedraal van Como worden tentoongesteld, aangevraagd in 1597-1598 door de compagnie van het Heilig Sacrament, actief sinds 1571, in Guasparri door Bartolomeo Papini op tekeningen van Alessandro Allori voor een bedrag van 4175,3 lire; het altaarstuk met de Heilige Drie-eenheid in de kerk van de Heilige Drie-eenheid in Como van 1608-1610 door Morazzone in opdracht van G. P. Odescalchi; tenslotte de Scrittoio Lucini Passalacqua van 1613, nu te zien in het Castello Sforzesco in Milaan, in opdracht van Q. Lucini Passalacqua aan de beeldhouwer Guglielmo Berthelot en de Morazzone.
The Banner of Morazzone in Como
In the Gothic Cathedral of Como, under the seventeenth-century organ of the left transept, a work of extreme historical and artistic value is preserved in a reliquary of 1993: the Gonfalone di Sant’Abbondio. The banner was carried in procession every 2nd April for the feast of the patron saint described by Canon Quintilio Lucini Passalacqua in 1620, and, if at first the sources are silent about this work because of the ancient division of “Major Arts” and “Minor Arts”, the contemporary studies of Alberto Rovi and Marialuisa Rizzini have brought new life to the deepenings. This artefact, if on the one hand it shows the Saint in a hieratic pose immersed in an “abstract” flowery meadow, surrounded by the six main scenes of his life in which the variety of modelling and colour, illusionism and dynamism take up works such as the Fall of the Rebel Angels of 1608 in the Pinacoteca Civica of Como or Cain Kills Abel of 1609-1610 for the Sacrestia dei Mansionari of the same city; on the other side we can see the flight of two great angels worshipping the Monstrance, flanked by Eucharistic themes and the representation of the saving powers of the Church, precisely to celebrate the Company of the Cathedral that requested the banner.
Commissioned on 14 June 1608 by the canon of the Duomo Q. Lucini Passalacqua (1576-1627) and the representatives of the Compagnia del Santissimo Sacramento, Giovan Battista Borsieri and Giovan Pietro Odescalchi, to the painter Pier Francesco Mazzucchelli known as il Morazzone (1573-1626), the work was created and delivered within two years on 15 June 1610. It can thus be considered a harmonious concert of painting and embroidery, a product of high technical quality. Looking at the documents of the Historical Archive of the Diocese of Como at the Nicolò Rusca Study Centre in Como, kindly made available by Don Andrea Straffi, it was possible to consult the two folded-up sheets of the contract for the commission of the banner, signed and dated by the artist and completely reported in an article by F. Fossati dated 30th August 1891 in the Corriere della Domenica, and the records of the accounts of the historical Company. All this put in relation with the studies of the embroidery expert Marialuisa Rizzini it is concluded that the artefact was made by Morazzone for a total of 720 imperial lire, 360 lire of which were advanced by G. B. Borsieri, and his workshop composed of the young painter Chiliano, Giovan Battista Stella and Carerano who helped the master with the imprint of the canvas and the colouring of the scenes, the angels and the frieze, for a small fee of 37 lire, 5.19 lire and 17.9 lire. Unlike the ancient banners of painting alone, the patrons had the oil paintings on canvas by Morazzone combined with the embroidery by the Milanese Giovan Battista Borella and his workshop for the frame, for the various decorations and for the clothes, for which they received 788.4.3 lire for the side of the Patron Saint of Como and 580 lire for the one with the two angels holding the Ostensorio. A work of great precision for the details, and attention for the delicacy of the golden and silver silk threads imported directly from Milan; a technique that simulates that of the tapestry but very different because the subjects were first light and darkened on a silk fabric laminated in silver and then embroidered with the filza, flat or laid stitch and the canutiglia stitch, better known as “vermilion”. A work which, with its own wardrobe, had a value of 6552.15. 3 lire in a city where art and culture could flourish thanks to the Diocese and Bishop Filippo Archinti (1595-1621), as well as the noble families who commissioned innovative works of great qualitative and cultural value from the best artists of the time, such as Cerano, Camillo and Giulio Cesare Procaccini and the Morazzone, although the climate of the heavy Spanish domination of Governor Don Pedro Enriquez (1525-1610) was oppressive on a population that already had to fight against famine, pestilence and overflow of the Lake and the Cosia river. Examples that can still be admired are: the four large tapestries on the theme of the Eucharist displayed in the main nave of the Cathedral of Como, requested in 1597-1598 by the Company of the Blessed Sacrament, active since 1571, at Guasparri by Bartolomeo Papini based on drawings by Alessandro Allori for a cost of 4175:3 lire; the altarpiece with the Holy Trinity in the church of the Holy Trinity in Como of 1608-1610 by Morazzone commissioned by G. P. Odescalchi; finally, the Scrittoio Lucini Passalacqua of 1613, now exhibited at the Castello Sforzesco in Milan, commissioned by Q. Lucini Passalacqua to the sculptor Guglielmo Berthelot and the Morazzone.
Nella Cattedrale gotica di Como, al di sotto dell’organo seicentesco del transetto sinistro, è conservata in una teca del 1993 un’opera di estremo valore storico artistico: il Gonfalone di Sant’Abbondio. Lo stendardo veniva portato in processione ogni 2 aprile per la festa del Santo patrono descritta dal canonico Quintilio Lucini Passalacqua nel 1620, e, se inizialmente le fonti tacciono riguardo quest’opera a causa dell’antica divisione di “Arti Maggiori” e “Arti minori”, gli studi contemporanei di Alberto Rovi e Marialuisa Rizzini hanno portato nuova linfa vitale agli approfondimenti. Questo manufatto, se da un lato mostra il Santo in posa ieratica immerso in un prato fiorito “astratto”, circondato dalle sei scene principali della sua vita in cui la varietà della modellazione e della cromia, dell’illusionismo e del dinamismo riprendono opere come la Caduta degli Angeli ribelli del 1608 della Pinacoteca Civica di Como o Caino uccide Abele del 1609-1610 per la Sacrestia dei Mansionari della stessa città; dall’altro lato si assiste al volo di due grandi angeli che adorano l’Ostensorio, affiancati da temi eucaristici e dalla rappresentazione dei poteri salvifici della Chiesa, proprio per celebrare la Compagnia del Duomo che richiese lo stendardo.